Policjanci w służbie historii Jakub Bogacz - Konkurs Policjanci w służbie historii - edycja II -

A. Opis miejsca pamięci narodowej
1. Tablica upamiętniająca ofiary zbrodni katyńskiej związane z ziemią pleszewską (Mur Pamięci przy kościele pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Pleszewie).

Dzięki staraniom Muzeum Regionalnego w Pleszewie oraz pleszewskiego historyka Michała Kaczmarka udało się stworzyć listę osób, które związane były z Pleszewem, a które w 1940 r. zostały zamordowane na terenie ZSRR, m. in. w Katyniu, Charkowie i Twerze. Lista liczy 28 nazwisk, z czego 14 to osoby związane z ziemią pleszewską z racji urodzenia,
a 14 pozostałych to osoby pracujące w Pleszewie tuż przed aresztowaniem i osadzeniem
w specjalnych obozach jenieckich NKWD w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie (m. in. Stanisław Figan). Działania na rzecz ustalenia nazwisk ofiar zbrodni katyńskiej prowadzone były dwutorowo: Muzeum Regionalne zwróciło się do Biura Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a także do prezesa Stowarzyszenia „Katyń” Poznaniu i członka Zarządu Federacji Rodzin Katyńskich Tadeusza Pateckiego. Natomiast historyk Michał Kaczmarek nawiązał kontakt z rodzinami pomordowanych.
Ofiary zbrodni katyńskiej związane z ziemią pleszewską zostały uczczone podczas uroczystości zorganizowanych przez samorząd Miasta i Gminy Pleszew 16 kwietnia 2010 r. W pleszewskim ratuszu odbył się wykład dr Joanny Żelazko z łódzkiego IPN-u pt. „Zbrodnia katyńska – pamięć i propaganda”. Na pleszewskim Murze Pamięci odsłonięta została pamiątkowa tablica. Jest ona wykonana z czarnego granitu, przymocowana czterema śrubami w formie guzików od polskich mundurów wojskowych. Na tablicy wyryto 28 nazwisk zamordowanych. Odsłonięcia tablicy, wraz z przedstawicielami władz miejskich, dokonali: Wanda Niedziela - córka por. Jana Pałysa, zamordowanego w Charkowie, Beata Jóźwiak – wnuczka Stanisława Jóźwiaka, zamordowanego w Miednoje oraz Włodzimierz Minikowski - przedstawiciel Federacji Rodzin Katyńskich. Następnie odczytany został apel poległych. Po złożeniu przez delegacje kwiatów, przybyli goście zebrali się w kościele pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela na wspólnej Eucharystii, którą koncelebrowali proboszczowie pleszewskich parafii. Warto dodać, że lista ofiar zbrodni katyńskiej związanych z ziemią pleszewską nie jest zamknięta. Tablica została tak zaprojektowana, aby można było uzupełniać listę, dopisując kolejne nazwiska.

2. Pomnik Pomordowanych Policjantów II RP Województwa Poznańskiego (Poznań, ul. Swobodna 43a, przy kościele pw. św. Jerzego).

W piątek, 14 maja 2010 r. w Poznaniu, w 70. rocznicę mordu w Kalininie, przy kościele pw. św. Jerzego w Poznaniu (ul. Swoboda 43a), Arcybiskup Stanisław Gądecki, Metropolita Poznański, odsłonił Pomnik Pamięci Pomordowanych Policjantów II RP Województwa Poznańskiego.
Pomnik upamiętnia tragiczne losy policjantów byłego województwa poznańskiego, zamordowanych przez okupantów sowieckich w okresie II wojny światowej w Twerze (dawniej Kalinin) oraz rozstrzelanych lub zamęczonych przez hitlerowców w obozach zagłady. Na jednej z tablicy widnieje także nazwisko posterunkowego, urodzonego w Cielczy.
,, post. Stanisław Figan s. Michała”
Autorem pomnika jest Jerzy Suchanek. W jego odsłonięciu miał wziąć udział biskup polowy Wojska Polskiego Tadeusz Płoski, tragicznie zmarły w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem.
Obiekt wykonany jest w formie ceglanych steli, łączonych metalowymi tablicami. Na stelach widnieją symbole religijne i państwowe (krzyże i orły). Na tablicach umieszczono nazwiska prawie 400 policjantów z okresu II Rzeczypospolitej, zamordowanych przez NKWD lub hitlerowców, w tym 340 poznańskich funkcjonariuszy zabitych w Twerze. Z uwagi na możliwość odkrycia kolejnych zbrodni komunistycznych, na pomniku pozostawiono wolne miejsca na dalsze nazwiska.
Inicjatorem budowy pomnika był Zenon Smolarek – były komendant główny Policji
i szef Fundacji Asekuracja. Z okazji odsłonięcia monumentu Fundacja współwydała książkę „Martyrologia policjantów województwa poznańskiego II RP”.

3. Dąb Pamięci upamiętniający postać Stanisława Figana (Lenartowice, gm. Plaszew, plac przy Szkole Podstawowej).

W kwietniu 2014 roku obchodzono 74. rocznicę Zbrodni Katyńskiej. Od 2008 r. trwał społeczny Program Upamiętniania Ofiar tej Zbrodni. Jego celem było uczczenie,
a zarazem przywrócenie pamięci sylwetek wymordowanych na rozkaz Stalina 21.857 oficerów Wojska Polskiego. Zadaniem programu było posadzenie 21.857 DĘBÓW PAMIĘCI. Każdy upamiętnia konkretną osobę, która zginęła w Katyniu, Twerze lub Charkowie, według zasady jeden DĄB - to jedno nazwisko.
We wrześniu 2014 r. przy Szkole Podstawowej w Lenartowicach zostały posadzone dwa dęby katyńskie poświęcone dwóm osobom:
- aspirantowi Stanisławowi Figanowi,
- kapitanowi Maksymilianowi Szulczyńskiemu, urodzonemu 11.01.1901 r. w Pleszewie, zamordowanemu przez NKWD strzałem w tył głowy w Katyniu w 1940 r.

Naszą lekcją historii był Bieg Pamięci Katyń '1940, zorganizowany przez nas we współpracy z Komendą Powiatową w Jarocinie i Stowarzyszeniem Biegaczy Jarocin. W biegu tym udział wzięło blisko 100 osób, a wśród nich biegacze, uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, harcerze oraz przedstawiciele samorządu miejskiego i mieszkańcy. Na to wydarzenie zaproszeni zostali także przedstawiciele lokalnych mediów. Bieg rozpoczął się w miejscu, w którym często bywał posterunkowy Stanisław Figan - przy budynku przedwojennej Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Jarocinie. Tam też Jakub Bogacz odczytał notę biograficzną Stanisława Figana, przybliżając uczestnikom lekcji jego dzieje. Później biegacze udali się w miejsca pamięci poświęcone pośrednio również S. Figanowi. Pod tablicą upamiętniającą synów Ziemi Jarocińskiej poległych w II wojnie światowej, przy Dębie Pamięci aspiranta Jana Kubiaka i przy tablicy ku czci powstańców wielkopolskich, którzy odbili z rąk niemieckich jarocińskie koszary, zapalone zostały znicze. Na mecie przy Pomniku Martyrologii Sybiraków Kinga Migaszewska odczytała nazwiska policjantów, żołnierz z terenu naszego powiatu zamordowanych przez Rosjan w 1940 r. Tam też Mieczysław Makarewicz, 89-letni repatriant z Wołynia, opowiedział o życiu na Wołyniu, miejscu w którym przez jakiś czas mieszkał i służył Stanisław Figan.

Relacja filmowa: https://www.youtube.com/watch?v=_0rWGCrkB10

Posterunkowy Stanisław Figan
Stanisław Figan urodził się 7 listopada 1896 r. w Cielczy (pow. jarociński) jako syn Michała i Franciszki z d. Kościańska. Miał czworo rodzeństwa: dwie siostry - Konstancję i Jadwigę oraz dwóch braci - Ignacego i Andrzeja. Dzieciństwo i młodość spędził w Cielczy, gdzie ukończył szkołę powszechną.
Jeszcze przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego wstąpił (21 XII 1918 r.) do organizowanych w koszarach jarocińskich oddziałów wojska polskiego. Ostatecznie służył w 2 Kompanii Jarocińskiej pod dowództwem chorążego Jana Karolczaka i walczył przeciwko Niemcom pod Zbąszyniem, Robczyskiem, Poniecem i Pawłowicami.
Po powstaniu wstąpił do regularnego wojska polskiego. Od 16 III 1920 r. służył w 1 Kompanii CKM 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, z którym wziął udział w wojskie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W dniu 5 lipca 1921 r. został bezterminowo urlopowany z 3 Kompanią Wojsk Kolejowych.
Gdy zakończyły się walki, Stanisław Figan pozostał we wschodniej części Rzeczypospolitej, a mundur żołnierza zamienił na granatowy – policyjny. Służbę w szeregach Polskiej Policji Państwowej rozpoczął w 1921 r. w bardzo trudnym rejonie, gdzie poza pospolitą przestępczością dochodziło do częstych zamieszek na tle narodowościowym – na Wołyniu. Przez pewien okres był funkcjonariuszem posterunku w Starej Hucie (woj. zamojskie). Tam też poznał swoją żonę Stanisławę i tam na świat przyszły dzieci państwa Figanów: syn Kazimierz (urodzony w 1924 r.) i córka Helena (urodzona w 1927 r.).
W 1930 r. rodzina Figanów przeniosła się do województwa poznańskiego. Dla Stanisława jest to powrót w rodzinne strony. Posterunkowy zostaje przydzielony do służby w Pleszewie. Wraz z rodziną zamieszkuje w domu przy ul. Poznańskiej 55 (decyzja Komendy Głównej PP z dnia 26.09.1930 r. – przydział do KPP w Ostrowie Wlkp.; posterunek w Pleszewie L.dz. 14201/30). Rozkazem 446 z 22.12.1932 r. staje się funkcjonariuszem Komendy Powiatowej Policji Państwowej (w związku z likwidacją powiatu pleszewskiego i wyznaczeniem podległości posterunku pleszewskiego jarocińskiej komendzie). Stanisław Figan pełnił tam służbę do wybuchu II wojny światowej. Zawsze gotowy do pomocy, był na posterunku do 3 września 1939 r., kiedy to zarządzono ewakuację mundurowych. Zgodnie z poleceniami funkcjonariusze mieli udać się do Warszawy.
Posterunkowy Stanisław Figan ewakuował się razem z pozostałymi policjantami: przodownikiem Bolesławem Zielińskim (zastępcą komendanta posterunku w Pleszewie), posterunkowym Stanisławem Bzymkiem, posterunkowym Janem Dominiczakiem, posterunkowym Stanisławem Jóźwiakiem, posterunkowym Władysławem Lange i posterunkowym Janem Edwardem Urbańskim. Początkowo policjanci mieli ewakuować się wraz z 70 pułkiem piechoty, ostatecznie jednak wyruszyli sami. Ich środkiem transportu były rowery. Wojsko ewakuowało się dzień wcześniej, korzystając z transportu kolejowego. Policjanci w podróż wyruszyli wczesnym rankiem w niedzielę spod szkoły w Nowej Wsi (przedłużenie ulicy Krótkiej w Pleszewie). Po ujechaniu zaledwie 12 kilometrów policjanci dostali rozkaz przyspieszenia marszu. Stanisław pożegnał się ze swoją żoną i dziećmi i wraz z pozostałymi funkcjonariuszami udał się w ostatnią podróż. Stanisław Figan podczas rozstania dał swojemu synowi Kazimierzowi swój pistolet, by ten w razie zagrożenia bronił matkę i siostrę. Kazimierz, gdy dotarli do Uniejowa a matka podjęła decyzję o powrocie do Pleszewa, wrzucił pistolet do przydrożnej studni.
Stanisław Figan nie dotarł do Warszawy. Policjanci, stojąc praktycznie na przedmieściach stolicy, dostali rozkaz dalszej ewakuacji, na południowy wschód. Tam mieli oczekiwać na dalsze rozkazy. W warunkach chaosu i kompletnej dezorientacji przez kilka dni ukrywali się w lasach na Polesiu. Pozostający bez kontaktu ze swoim komendantem policjanci postanowili wrócić na zachód. Stanisław Figan, którego żona pochodziła z kresów, zaproponował kolegom ukrycie się w domu swojego szwagra w miejscowości Firlej Lubelskie. Ostatecznie jednak postanowiono iść dalej. Policjanci podzielili się na trzy grupy. Ta, w której był Stanisław Figan, w drugiej połowie września wpadła w ręce Ukraińców, którzy przewieźli ich do Przemyśla. Stamtąd Figan, wraz z pozostałymi ujętymi funkcjonariuszami, zostali w październiku 1939 r. przewiezieni w głąb Rosji do Pawliszcze Boru. W obozie tym spotkali się z pracownikami cywilnymi komendy: Pilarczykiem i Okoniewskim. Cywile zostali stamtąd zwolnieni, a policjantów przetransportowano w ciasnych wagonach kolejowych do Ostaszkowa.
W Ostaszkowie ślad po Stanisławie Figanie się urywa. Jego żona dowiedziała się od zwolnionych cywilów, że mąż trafił na wyspę w Ostaszkowie. Potwierdziła to też jedyna kartka, która Stanisława dostała od męża 30 grudnia 1939 r. Z jej treści wynikało, że „Stanisław Figan jest zdrów i że jak rodzinie brakuje pieniędzy, to mają się udać do kogoś, kto był winien Figanom zwrot pożyczonych pieniędzy” (relacja Kazimierza Figana). Żona przez wiele lat czekała na jego powrót lub jakąkolwiek informację o nim.
Kolejna informacją, jaka trafiła do jego rodziny, była kopia rozkazu Soprunienki i Chochłowa do naczelnika obozu w Ostaszkowie. Na rozkazie nr 05/3 z kwietnia 1940 r. nazwisko Stanisław Figan widnieje pod numerem 61.
Sąd Grodzki w Pleszewie postanowieniem z dnia 27 października 1947 r. uznał Stanisława Figana za zmarłego, a za chwilę śmierci przyjął dzień 3 maja 1946 r. Jej powodem miały być intensywne i bezlitosne ataki armii niemieckiej na terenie Związku Radzieckiego w 1941 r., które utrudniały ewakuację przebywającym na wschodzie Polakom. Ustalanie dat śmierci Polaków zamordowanych przez NKWD na lata po 1945 r. było narzucane sądom przez nowe komunistyczne władze. Jest to jeden z elementów kłamstwa katyńskiego. Natomiast na stronie internetowej powstancy-wielkopolscy.pl jeszcze dziś można przeczytać, iż Stanisław Figan w sierpniu 1939 r. powołany został do Wojska Polskiego i zginął we wrześniu 1939 r. podczas działań wojennych.
Posterunkowy Stanisław Figan za swoją służbę w wojsku i Policji na rzecz Ojczyzny został odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918 – 1921 oraz Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Ponadto Rada Państwa uchwałą nr 1.26-012 z dnia 26 I 1959 r. przyznała Stanisławowi Figanowi Wielkopolski Krzyż Powstańczy. Niestety, nie wiadomo, czy ktoś z rodziny odznaczenie odebrał.

Wykorzystane źródła
1. Archiwum Państwowe w Poznaniu:
a) Zespół Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej w Poznaniu,
b) Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Jarocinie,
c) Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Krotoszynie.
2. Zeszyty katyńskie nr 3. Zeznania Tokariewa.
3. Martyrologia Policjantów Województwa Poznańskiego II RP pod red. Zenona Smolarka i Andrzeja Borowskiego.
4. Wspomnienia i materiały Kazimierza Figana – syna Stanisława.
5. Zdjęcia uzyskane od Wiesławy Łubińskiej.
6. Zdjęcia uzyskane z Muzeum Regionalnego w Jarocinie.
7. Strona internetowa: powstancy-wielkopolscy.pl