Policjanci w służbie historii Oliwia Kontowska - Konkurs Policjanci w służbie historii - edycja II -

Miejsce Pamięci, które opisaliśmy nie jest bezpośrednio związane z wkładem Policji Państwowej w budowanie polskiej państwowości w okresie II Rzeczypospolitej. Spowodowane jest to faktem, że w okresie międzywojennym tereny województwa zachodniopomorskiego nie należały do II Rzeczypospolitej. W naszej okolicy odszukaliśmy miejscowość, w której znajduje się szczególne miejsce pamięci - „Promenada Pamięci”. W Dębnie wzdłuż chodnika od mostu przy ul. Mickiewicza do mostu na jeziorze Lipno umieszczone są kamienne pomniki oraz rosną dęby zwane „Dębami Katyńskimi”, mające na celu upamiętnić zamordowanych w kwietniu 1940 roku przez NKWD funkcjonariuszy Policji Państwowej. Inicjatywa zrodziła się z okazji zbliżającej się 70-tej rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Ogólnopolską akcję pod nazwą „KATYŃ … OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA” honorowym patronatem objął ówczesny Prezydent ś.p. Lech Kaczyński. Jej celem było m.in. przywrócenie sylwetek zbiorowej pomięci narodu poprzez posadzenie 21.857 „DĘBÓW PAMIĘCI”. Każdy dąb upamiętniać miał konkretną osobę, która została zamordowana w Katyniu, Twerze lub Charkowie, według zasady jeden dąb to jedno nazwisko.
Jeden z pięciu głazów z pamiątkowymi mosiężnymi tabliczkami na Promenadzie Pamięci w Dębnie upamiętnia opisaną przez nas postać posterunkowego Stanisława Figana. Oprócz nazwiska i stopnia służbowego umieszczony jest na niej napis:
„Prawda Katynia jest stale obecna
w naszej świadomości i nie może być
wymazana z pamięci Europy”~ Jan Paweł II
Dąb Pamięci Posadzony dla uhonorowania
Pamięci Posterunkowego Policji Państwowej
Stanisława Figana.
Wniosek o upamiętnienie zamordowanego post. Stanisława Figana złożyła jego córka, nieżyjąca już Pani Helena Tyczyńska oraz wnuczka Mariola Jastrzębska. Nazwa „Promenada Pamięci” została przyjęta uchwałą nr XXV/179/2016 Rady Miejskiej w Dębnie w sprawie nadania nazwy dla ciągu pieszego na terenie miasta Dębna.
W dniu 10 kwietnia 2011 roku odbyła się symboliczna uroczystość posadzenia trzeciego z kolei „Dębu Pamięci”. W uroczystości wzięła udział Pani Helena Tyczyńska wraz z dwoma córkami, które dokonały odsłonięcia pamiątkowej tablicy upamiętniającej swego ojca i dziadka - posterunkowego Stanisława Figana. Podczas uroczystości w imieniu całej rodziny zamordowanego głos zabrała jego wnuczka - Pani Mariola Jastrzębska, która powiedziała „Nie spodziewałam się tak pięknej i wzruszającej uroczystości. Teraz ja i moja cała rodzina będziemy mogli przychodzić w to miejsce, aby w zadumie i ciszy wracać pamięcią do zamordowanego ojca i dziadka”.

Nasza „żywa lekcja historii” odbyła się 23 kwietnia 2018 roku o godzinie 12:45
w budynku VII Liceum Ogólnokształcącego im. K. K. Baczyńskiego w Szczecinie. Nie przypadkowo wybraliśmy ten termin, ponieważ chcieliśmy w ten sposób upamiętnić wszystkie ofiary mordu katyńskiego, który miał miejsce właśnie w miesiącu kwietniu.
Lekcja składała się z dwóch części. W pierwszej zaprezentowaliśmy wykonanej przez nas 25 minutowy materiał multimedialny. W drugiej części wzięła udział Pani Mariola Jastrzębska, którą zaprosiliśmy do szkoły. Pani Jastrzębska mieszkająca w Dębnie jest wnuczką posterunkowego Stanisława Figana, którego sylwetkę opisaliśmy w jednym z zadań konkursowych. W lekcji wzięli udział uczniowie klasy pierwszej mundurowej o profilu policyjnym naszego liceum, pięciu nauczycieli VII LO a także uczniowie z klasy gimnazjalnej o profilu obronno-ratowniczym z pobliskiej Szkoły Podstawowej nr 21 w Szczecinie. Ogółem udział wzięło 64 osoby. Gośćmi honorowymi byli: mł. insp. Piotr Makuch – Komendant Miejski Policji w Szczecinie, reprezentujący zachodniopomorską policję i Pan Grzegorz Czapski naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Szczecinie.
W pierwszej części prezentacji przedstawiliśmy krótką historię powołania Policji Państwowej II Rzeczpospolitej, jej zadania, wyposażenie i umundurowanie. W tym celu pokazaliśmy wiele zdjęć z tamtego okresu. W dalszej części lekcji zaprezentowaliśmy sylwetkę posterunkowego Stanisława Figana, z poruszającym opisem ostatnich dni jego życia i zbrodni dokonanej w Twerze na policjantach osadzonych w Ostaszkowie. W ostatniej części prezentacji dot. „żywej lekcji historii” przedstawiliśmy naszym gościom miejsce pamięci, które odwiedziliśmy w Dębnie jak i zdjęcia, które zrobiliśmy na „Promenadzie Pamięci” usytuowanej wzdłuż chodnika od mostu przy ul. Mickiewicza do mostu na jeziorze Lipno, a także przy kamiennym pomniku oraz posadzonym Dębie Katyńskim, upamiętniającym funkcjonariusza Policji Państwowej II Rzeczpospolitej Stanisława Figana. Opowiedzieliśmy uczniom, jak odszukaliśmy to miejsce, kto nam w tym pomógł i jak przebiegła nasza wyprawa.
Na koniec Pani Mariola Jastrzębska opowiedziała nam o dalszych losach rodziny po zamordowaniu jej dziadka posterunkowego Stanisława Figana, a także w jaki sposób rodzina dowiedziała się, co się z nim stało, gdzie został pogrzebany i jak dotarła do prawdy o jego losie. Na koniec mł. insp. Piotr Makuch – Komendant Miejski Policji w Szczecinie podziękował nam za bardzo ciekawą lekcję i włożony trud w jej przygotowanie oraz życzył osiągnięcia jak najwyższego miejsca w konkursie „Policjanci w służbie historii” organizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej. Niewątpliwie obecność Pani Marioli Jastrzębskiej na naszej lekcji przyczyniła się do tego, że była ona „żywa”, za co w szczególny sposób jej podziękowaliśmy. Oprócz prezentu otrzymała od nas na pamiątkę przedstawioną prezentację na pendrive.

Posterunkowy Stanisław Figan był synem Michała i Franciszki z domu Kościańskiej. Urodził się 7 listopada 1896 roku w Cielczy koło Jarocina. Do wybuchu II Wojny Światowej mieszkał w Pleszewie przy ulicy Poznańskiej 55. Z żoną Stanisławą mieli dwójkę dzieci: córkę Helenę i syna Kazimierza. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim. Był również żołnierzem Marszałka Józefa Piłsudskiego i walczył w Wojnie Polsko-Bolszewickiej w 1920 roku. Po zakończeniu służby wojskowej wstąpił do Policji Państwowej na Wołyniu. Służbę w Policji Państwowej pełnił m.in. na posterunku PP w Starej Hucie. W roku 1930 przeniesiono go do woj. poznańskiego i do 1 września 1939r pełnił służbę w Policji Państwowej w województwie poznańskim. Najpierw pełnił służbę w Pleszewie a następnie w Komendzie Powiatowej Policji w Jarocinie. Po czym ponownie został przeniesiony do Pleszewa gdzie pracował do wybuchu II Wojny Światowej. Z wywiadu jakiego udzieliła nam wnuczka Stanisława Figana Pani Mariola Jastrzębska dowiedzieliśmy się, że przed II Wojną Światową rodzinie Stanisława Figana w Pleszewie wiodło się dobrze, spokojnie i bezpiecznie. Pan Figan miał w tamtych czasach dobrze płatną posadę, był szanowany za udział w Powstaniu i Wojnie Polsko – Bolszewickiej. Odznaczał się bardzo spokojnym i profesjonalnym podejściem do spraw, które wymagały rozwagi przy ich rozwiązywaniu. Był lubiany przez współpracowników.
Wybuch II Wojny Światowej zastał Stanisława Figana na mieszczącym się w Ratuszu Posterunku w Pleszewie (powiat jarociński). Ośmioosobowa załoga posterunku otrzymała wówczas rozkaz natychmiastowej ewakuacji wraz z rodzinami do Warszawy, gdyż tam utworzono punkt zbiorczy wszystkich policjantów. W dniu 3 września 1939 roku policjanci na rowerach a ich rodziny na zaprzężonych wozach wraz z niewielkim dobytkiem udali się do stolicy. Po przejechaniu 12 kilometrów, w miejscowości Chocz policjanci, w tym posterunkowy Figan, pożegnali się ze swoimi rodzinami i dalej już sami pojechali rowerami, gdyż dotarł do nich rozkaz przyspieszenia przybycia do Warszawy. Wtedy ostatni raz widzieli się ze swoimi najbliższymi. Po dotarciu do Warszawy z powodu przeludnienia nie zostali wpuszczeni do miasta. Skierowali się więc na południowy wschód, ukrywając w lasach. Po kilku dniach dotarli do miejscowości Firlej w woj. lubelskim. Tam Stanisław Figan oraz kilku innych policjantów wpadli w ręce Ukraińców, którzy wywieźli ich do Przemyśla. Po ustaleniu tożsamości jeńców, Stanisława Figana wraz z kolegami przetransportowano w głąb Rosji do obozu Pawliszczew Bor. Po sześciu tygodniach zostali ponownie przetransportowani na wschód do obozu w Ostaszkowie. Z obozu rodzina Pana Stanisława tylko raz otrzymała od niego wiadomość, był to list z dnia 9.XII.1939 r – otrzymany 30.XII.1939. 5 kwietnia 1940 roku Posterunkowy Stanisław Figan został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD strzałem w tył głowy z pistoletu typu Walther, w jednej z piwnicznych cel znajdujących się w siedzibie NKWD w Twerze. Jego ciało załadowano na samochód ciężarowy i wywieziono na tereny leśne, należące do NKWD. Pogrzebano go nieopodal wsi Miednoje, w kopanych codziennie świeżych dołach, razem z innymi zamordowanymi funkcjonariuszami Resortu Spraw Wewnętrznych II Rzeczypospolitej. Na zasypanych pomordowanych ciałach, oprawcy posadzili las, aby nikt nie dowiedział się o tym masowym i jednym z najbardziej bestialskich morderstw II Wojny Światowej.
Stanisław Figan żył 44 lata.
Stanisław Figan był odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę (1918-1921) oraz Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. Postanowieniem Prezydenta RP z dnia 5.10.2007 roku został pośmiertnie awansowany do stopnia aspiranta.
Na ostaszkowskiej liście transportowej NKWD numer 05/3 z 5 kwietnia 1940 roku pod pozycją 61, nr akt 4668 widnieje nazwisko Stanisława Figana, syna Michała, urodzonego w 1896 roku. Dane Stanisława Figana są również zapisane w rozkazach Moskiewskiego NKWD do naczelnika obozu jenieckiego w Ostaszkowie, dotyczących przekazania jeńców do NKWD w Kalininie, w celu wykonania wyroku śmierci, jak też w Księdze Cmentarnej Polskiego Cmentarza Wojennego Miednoje tom. 1, wydanej przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2005r.

1) Pismo z Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4.11.1999 roku,
2) Artykuł Michała Kaczmarka „Tragiczne losy pleszewskich policjantów, zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 roku” - http://www.zpleszewa.pl/artykuly/strzalem-w-tyl-glowy,39599.htm
3) https://debno.pl/print/396