Policjanci w służbie historii Zespół Szkół Ekonomiczno-Technicznych w Rakowicach Wielkich - Konkurs Policjanci w służbie historii - edycja VII -

Zespół Szkół Ekonomiczno-Technicznych w Rakowicach Wielkich
59-600 Lwówek Śląski
Rakowice Wielkie
Dolnośląskie

Wojciech Czafurski

Aleksandra Oliwniak

Julia Napierała

Dagmara Wis

Marcin Sondej

26.10.1894 - 26.03.1965

Urodził się 26 października 1894 r. we wsi Staniszewskie k. Kolbuszowej. Syn Wojciecha i Katarzyny z d. Bakiej. W 1906 r. ukończył czwartą klasę szkoły powszechnej. W tym samym roku zmarli jego rodzice. W związku z znalezieniem się w trudnej sytuacji materialnej, wyjechał do Niemiec w celach zarobkowych. Gdzie do 1908 r. pracował jako rolnik w Pohl-Werbitz, a potem do 1914 r. w cegielni w Woldenbergu (Dobiegniew). W tym też roku został zmobilizowany do austriackiego 40 pułku piechoty. W 1915 r. ukończył w stopniu kaprala, szkołę dla podoficerów w Magyarowej na Węgrzech. W latach 1915-1916 przebywał na froncie rosyjskim. Po zawieszeniu broni wysłany został na front włoski. Walczył na froncie rosyjskim i włoskim, aż do zakończenia wojny w 1918 kiedy to został zdemobilizowany.
Po powrocie do rodzinnej wsi podjął służbę w straży obywatelskiej, która z kolei została przemianowana w Policję Państwową. W 1919 został przeniesiony do Kolbuszowej na stanowisko żandarma, następnie w 1920 r. do Ropczyc na równorzędne stanowisko. W tym czasie ukończył też półroczny kurs zawodowy dla policjantów w Rzeszowie. W 1922 roku zawarł związek małżeński z Antoniną Kosydar. W tym samym roku przeniesiono go okręgu wołyńskiego, gdzie zetknął się z sowieckimi działaniami wywiadowczymi i dywersyjnymi. W 1925 r. ukończył kurs dla przodowników w Ostrowie (woj. wołyńskie), na którym zapoznawał się m.in. z metodami pracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej.. Po ukończeniu kursu został mianowany komendantem posterunku w Chołobach (pow. kowelski). W 1933 r. został przeniesiony do Beresteczka (pow. horochowski) na stanowisko z-cy komendanta posterunku. W 1938 r. z kolei został przeniesiony do Łubaczówki (pow. horochowski), na stanowisko komendanta posterunku.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki policjanta w Łubaczówce. Po agresji radzieckiej, przekazał posterunek wraz z całym inwentarzem, specjalnemu delegatowi sowieckiemu, a sam wycofał się z pododdziałami Wojska Polskiego w stronę do Lwowa do Sokolca, ale ostatecznie udało mu się powrócić do Ropczyc, gdzie w 1940 r. podjął prace w policji „granatowej”, na stanowisku zastępcy komendanta posterunku, a od 1942 r. objął funkcję komendanta obwodowego. W tym samym czasie współpracował z kontrwywiadem Obwodu Dębica AK. Udzielał informacji o mających nastąpić akcjach pacyfikacyjnych i odwetowych, ściąganiu kontyngentów, a także planowanych aresztowaniach. Sam również osobiście pomagał ukrywającym się osobom w tym, Żydom. Przed akcją „Burza” zbiegł z posterunku i ukrywał się w okolicznych miejscowościach. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na te tereny, początkowo starał się bezskutecznie o przyjęcie do Milicji Obywatelskiej. Po czym wyjechał do brata do Wawrzyńca w Puzach k. Kolbuszowej. W lutym 1945 r. skierowanie do pracy na ziemiach zachodnich. Od marca do października 1945 r. pracował w Bytomiu, w wodociągach jako kierownik montażowy. W październiku wyjechał do Kłodzka. Zamieszkał przy ul. Orkana 21/3. Był zatrudniony jako sekretarz w Wojskowej Komendzie Miasta Kłodzka do jej likwidacji 15 listopada 1947 r. W marcu 1946 r. poprzez Karola Pośko, kolegę z ropczyckiej AK mieszkającego w Kłodzku oraz Ludwika Marszałka, rozpoczął współpracę z konspiracją Okręgu Wrocław „Wschód” WiN. Został informatorem z dziedziny wojskowości (rozpracowywał sowieckich oficerów w kłodzkich jednostkach 27 pułku oraz 11 Oddziału WOP oraz PUBP).
19 stycznia 1948 r. został aresztowany w Kłodzku. Z powodu służby w policji „granatowej” został oskarżony przez śledczych o udział w akcjach przeciwko ludności żydowskiej podczas wojny. Podczas przesłuchania prowadzonego przez śledczego Grubera, został obciążony o współprace z Niemcami na podstawie fałszywych zeznań kupca Władysława Zycha z Ropczyc. Po zakończonym śledztwie, 16 sierpnia 1948 w procesie kłodzkiej grupy WiN został skazany przez Wojskowy Sad Rejonowy we Wrocławiu, pod przewodnictwem kpt. Zygmunta Bukowińskiego na 15 lat więzienia, chociaż oskarżyciel żądał kary śmierci. Zasądzony wyrok odbywał początkowo przy Kleczkowskiej we Wrocławiu. Od 2 marca 1949 do 19 października 1953 r. był więziony w Rawiczu. Następnie wysłano go do obozu pracy OPW Potulice, skąd 3 kwietnia 1956 do Sieradza i ponownie do Potulic, skąd został zwolniony 25 czerwca 1956 r. Po zwolnieniu mieszkał w Kłodzku przy ul. Wyspiańskiego 37/1. Pozostawał na rencie. Zmarł 26 marca 1965 r. Został pochowany na cmentarzu Komunalnym w Kłodzku. Po latach jego grób w związku z brakiem opłacenia został zlikwidowany, a doczesne szczątki przeniesiono do grobu wspólnego mieszczącego się w kwaterze C/1B/1 tegoż cmentarza.

- Materiały uzyskane z trakcie lekcji archiwalnej na terenie Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Analiza autentycznego postępowania Urzędu Bezpieczeństwa we Wrocławiu prowadzonego przeciwko członkom WiN do którego należał Marcin Sondej.
- Opracowanie wykonane przez Grzegorza Palko z Kłodzkiego Stowarzyszenia Społeczno-Historycznego

Cmentarz Komunalny w Kłodzku

Cmentarz Komunalny w Kłodzku

Cmentarz Komunalny w Kłodzku

Po wybraniu naszego bohatera ustaliliśmy, że miejscem pochówku Marcina Sondeja jest Cmentarz Komunalny w Kłodzku ul. Dusznicka. Po rozpoznaniu okazało się, że grób Marcina Sondeja został zlikwidowany z uwagi na nie opłacenia miejsca na cmentarzu . W wyniku podjętej współpracy uczniów biorących udział w konkursie z Zarządcą Cmentarza Firmą Concordia udało się doprowadzić do symbolicznej ekshumacji i przeniesienia szczątków Marcina Sondeja do grobu żony Antoniny Sondej. Z inicjatywy młodzieży Zespołu Szkół Ekonomiczno-Technicznych w Rakowicach Wielkich dokonano opłaty za miejsce grobu Antoniny i Marcina Sondeja przedłużając okres ważności do 2043 r. Obecnie na tablicy nagrobnej Antoniny Sondej znajduje się tabliczka z informacją o Marcinie Sondeju. Dodatkowo miejsce zostało uporządkowane oraz wysypane grysem.
W dniu 23 maja 2023 r. na terenie Cmentarza Komunalnego w Kłodzku odbyła się ceremonia przywrócenia pamięci o przodowniku Policji Państwowej Marcinu Sondeju. W uroczystości udział wzięli uczniowie wraz z pocztem sztandarowym Zespołu Szkół Ekonomiczno-Technicznych w Rakowicach Wielkich , przedstawiciele Kłodzkiego Stowarzyszenia Społeczno-Historycznego oraz Warta Honorowa wystawiona przez Komendę Wojewódzką Policji we Wrocławiu.

W dniu 18 maja uczennice klasy o profilu policyjnym mogły poznać zawód nauczyciela, wcielając się w jego rolę.
Na terenie Szkoły Podstawowej nr 3 w Lwówku Śląskim przeprowadziły " Żywą lekcję historii". Tematem lekcji była historia Policji Państwowej.
W trakcie zajęć, w których uczestniczyło 22 uczniów klas VIII pod opieką Pana Dyrektora Andrzeja Ryngwelskiego i Macieja Szczerepy została przywrócona pamięć o Policji Państwowej, na podstawie losów Policjanta na dawnym wschodnim pograniczu z okresu II RP, Marcina Sondeja.
Na uczniów w trakcie lekcji czekała ciekawa niespodzianka. Lekcja nie sprowadzała się tylko na poznaniu suchych faktów ale również na rozegraniu gry planszowej, której fabuła opracowana została na podstawie historii Policji oraz głównego bohatera. Nagrodą za udział w grze stanowił słodki poczęstunek.