Policjanci w służbie historii Prywatne Liceum Ogólnokształcące dla Młodzieży w Nowym Targu - Konkurs Policjanci w służbie historii - edycja VII -

Prywatne Liceum Ogólnokształcące dla Młodzieży w Nowym Targu
34-400
Nowy Targ
małopolskie

Krzysztof Tekiel

Emilia NIemiec

Marta Borowicz

Sandra Koper

kom. Józef Wraubek

1892-1965

Kpt. Józef Wraubek (ur. 15 IV 1892 – zm. 27 IX 1965) ps. „Wisła”, „Dunajec”, „Tatrzański”.

Urodzony w Stanowcach na Bukowinie (rum. Stănești, obecnie Станівці, obwód czerniowiecki, Ukraina), miejscowości położonej na pograniczu ówczesnego imperium austrowęgierskiego, syn naczelnika Urzędu Skarbowego – urzędnika austriackiego Konstantego Wraubka.

Po ukończeniu edukacji wstąpił w 1911 r. na wydział prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Tam też zastała go ofensywa rosyjska w 1914 r. Przeżywszy rosyjską okupację miasta, latem 1915 r. zostaje powołany do armii austriackiej.

Odbywa przeszkolenie w kadrze 41 p.p. austrowęgierskiej, ostatecznie uzyskuje przydział jako „aspirant oficerski” (Offiziersstellvertreter) do 15 p.o., z którym trafia wiosną 1916 r. na front włoski. W szeregach tej jednostki brał udział w niezwykle ciężkich walkach z Włochami na płaskowyżu Kras, nad Isonzo oraz nad Piavą, pełniąc zarówno funkcje sztabowe (adiutanta dowódcy grupy bojowej, kwatermistrza), ale też frontowe (dowódca plutonu, grupy plutonów).

Rozpad monarchii austrowęgierskiej zastaje Wraubka we Lwowie. Początkowo skierowany zostaje do pracy w miejscowym Sądzie Wojskowym, jednak po krótkim okresie czasu zostaje skierowany do lwowskiej Legii Oficerskiej, w szeregach, której walczy o Persenkówkę.

Z Legii Oficerskiej otrzymuje przydział do Miejskiej Straży Obywatelskiej, jako zastępca Komendanta Wojskowego dzielnicy IV (Łyczakowa), w której służbę obejmuje 9 grudnia 1918 r. – cały czas biorąc udział w starciach z Ukraińcami.

W maju 1919 r. uzyskuje przydział do Dowództwa Żandarmerii Krajowej we Lwowie, jako adiutant Dowódcy Okręgowe Żandarmerii w Tarnopolu – prawdopodobnie w stopniu porucznika żandarmerii.

Pełni swoją funkcję w Tarnopolu aż do lata 1919 r., kiedy wraz niektórymi oficerami zostaje przydzielony do utworzonej ustawą z 24 lipca 1919 r. Policji Państwowej, uzyskując stopień komisarza oraz przydział jako powiatowy komendant PP w Tarnopolu.

Służbę w Policji Państwowej Józef Wraubek pełnił nieprzerwanie aż do 1939 r., pełniąc funkcję komendanta powiatowego m. in. w Myślenicach, Nowym Targu, Oświęcimiu, Tarnowie, Chrzanowie, Brzesku, Skałacie n. Zbruczem, Krośnie, Toruniu i Brześciu n. Bugiem. Kierował także V Komisariatem PP w Krakowie.

Wojna zastała go jako komendanta powiatowego w Brześciu, skąd zgodnie z rozkazem ewakuacji do Kowla. Wycofującego się dalej na wschód w Maniewiczach zastaje go 17 września 1939 r. Na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej udaje się z powrotem do Lwowa, skąd nielegalnie przekraczając niemiecko-sowiecką granicę trafia do Przemyśla, by 7 listopada 1939 r. stanąć w Krakowie.

W Krakowie Wraubek nawiązał kontakt z podpułkownikiem (przedwojennym podinspektorem) Policji Polskiej Wojciechem Stano (jednocześnie będącym oficerem kontrwywiadu ZWZ), który wciągnął go do działającej organizacji jednocześnie kontaktując z polskim oficerem łącznikowym przy Dowódcy Policji Porządkowej ppłk Romanem Protem Sztabą (również działającym z ramienia Polskiego Państwa Podziemnego). Wedle słów Wraubka:

Sztaba wskazał nie tylko na ogłoszenie niemieckie o przymusie zgłaszania się byłych przedwojennych pracowników Policji, ale przede wszystkim na fakt, że on w porozumieniu i z polecenia władz konspiracyjnych, opartego na zleceniu legalnego za granicą Rządu Polskiego, organizuje okupacyjną Policję na terenie całej Gen. Guberni. Policja ta miała służyć wyłącznie interesom społeczeństwa polskiego. Wezwał mnie do wstąpienia w szeregi tej Policji (…).

Dzięki protekcji ppłka Sztaby, Wraubkowi udało się uzyskać przydział, jako komendant PPol. na powiat nowotarski. Jednocześnie ppłk Sztaba nakazał Wraubkowi skontaktowanie się ze Stanisławą Rachwałową, żołnierzem ZWZ i łączniczką w policyjnej siatce, którą tworzyli w stolicy Generalnego Gubernatorstwa podpułkownicy Stano i Sztaba (a jednocześnie żony Zygmunta Rachwała, przedwojennego komisarza PP i kolegi Józefa Wraubka,a resztowanego przez Sowietów, który w 1943 r. zmarł w Palestynie na gruźlicę). Stanisława Rachwałowa wprowadziła kpt. Wraubka w szczegóły pracy konspiracyjnej, a także uzgodniła kwestie dotyczące łączności.

Jako cele swej pracy w Nowym Targu kpt. Wraubek wyznaczył:

1) organizację policji i nadzór nad nią w taki sposób, by chroniła poczynania i byt Polaków,

2) działania konspiracyjne wg wskazówek ZWZ,

3) umiejętne powiązanie działań Policji z działalnością konspiracyjną.

Dzięki dobrym stosunkom z komendantem żandarmerii niemieckiej Sebastianem Mehlteterem Wraubkowi udało się ciągu zaledwie dwóch tygodni (pomiędzy 15 grudnia 1939 r. kiedy przyjechał do Nowego Targu, a Nowym Rokiem 1940 r.) obsadzić szereg posterunków funkcjonariuszami, których patriotyzmu można było być pewnym, tworząc konspiracyjną siatkę wywiadowczą na Podhalu.

Kapitan Wraubek z racji swojego stanowiska był też idealnym pomocnikiem w prowadzonej przez ZWZ działalności łącznikowej z placówkami na Węgrzech, a za ich pośrednictwem z polskim Rządem na Uchodźstwie. W lecie 1940 r. nawiązała z nim współpracę kierowniczka oddziału przerzutowego Nowy Targ (krypt. „Teresa”) Maria Pajerska ps. „Hanka”, „Marynka”, z którą wspólnie ustalali punkty przerzutowe dla kurierów. Wraubek mógł też ułatwiać jej kontakt z zatrzymanymi w więzieniach w Zakopanem, Nowym Targu i Czarnym Dunajcu osobami współpracującymi z podziemiem, a także przerzucał do Krakowa przywożone przez kurierów pieniądze, które na ul. Bosackiej w Krakowie oddawał przybyłej oddzielnie Pajerskiej. Wreszcie na jej zlecenie (za pomocą swojej siatki) prowadził wywiad „głęboki” stosownie do otrzymanych od ZWZ rozkazów, kontaktując się także z łącznikami z Komendy Głównej ZWZ.

Jesienią 1940 r. Wraubek nawiązał kontakt ze strukturami tzw. Dywizji Podhalańskiej w Konspiracji tworzonej przez mjra Edwarda Gött-Getyńskiego, byłego oficera artylerii Armii „Pomorze”, mieszkającego w okolicach Jordanowa.

Organizacja ta składała się przede wszystkim z byłych wojskowych, ew. z osób cywilnych, których zdolności lub funkcje miały znaczenie dla organizacji. Wraubka do Dywizji Podhalańskiej wciągnął geodeta Eugeniusz Iwanicki (por. rezerwy oraz oficer ZWZ). Złożywszy przysięgę kpt. Wraubek objął funkcję „szefa bezpieczeństwa” tej jednostki.

Współpracując z Dywizją Wraubek zajął się rozpracowywaniem niemieckich placówek wojskowych (m. in. stacji nasłuchowej na Kowańcu), a także dzięki sieci posterunków Policji Polskiej mógł rozpracowywać koncentrujące się w południowej Małopolsce wiosną 1941 r. niemieckie jednostki, które przygotowywały się do ataku na ZSRR. Raporty z obserwacji Wraubek przekazywał m. in. swojemu przełożonemu (zarówno w Policji Polskiej, jak i w konspiracji) ppłk. Sztabie

W uznaniu zasług (nie tylko swoich, ale także podległych sobie policjantów), z chwilą wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej kpt. Wraubek mianowany został przez Getyńskiego szefem sztabu konspiracyjnej Dywizji. Wyznaczono mu jednocześnie nowe cele:

1) zorganizowanie akcji dywersyjnej na kolei (której sprzeciwiał się jako przedwczesnej),

2) zorganizowanie listy polskich policjantów, którzy podpisali Volkslistę, celem przygotowania ich likwidacji,

3) nawiązanie kontaktu z podziemiem w powiatach położnych na wschód od Podhala.

To ostatnie zadanie udało się Wraubkowi zrealizować właśnie dzięki policyjnym kontaktom, bowiem jako przedwojenny komendant powiatowy w Krośnie, miał możliwość nawiązania kontaktu ze swoim ówczesnym zastępcą, który w czasie okupacji również włączył się w konspiracyjną działalność. Do lata także nastąpiło podporządkowanie „Dywizji” ZWZ, choć Getyński zastrzegał sobie możliwość realizowania tam własnych wzorów organizacyjnych.

Wsypa w związanej politycznie z „Dywizją” „Konfederacji Tatrzańskiej”, przed którą ostrzegał kpt. Wraubek doprowadziła do aresztowania w okresie od 30 stycznia do 2 lutego 1942 r. większości kierownictwa organizacji. Omijając gestapowski kocioł Wraubek uciekł w nocy z 1 na 2 lutego 1942 r. poprzez Rabkę i Myślenice do Krakowa. Ulokowany w folwarku pod Świątnikami Górnymi zostaje ostatecznie aresztowany przez Gestapo 3 czerwca 1942 r. w Swoszowicach.

Przewieziony na Montelupich pod koniec czerwca 1942 r. trafia do osławionego zakopiańskiego „Palace”, gdzie jest poddawany brutalnym torturom. 15 października 1942 r. trafia znowu na Montelupich. 15 grudnia 1942 r. trafia do KL Auschwitz. Więziony w obozach koncentracyjnych w Buchenwaldzie (od października 1943 r.), Dora (od listopada 1943 r.) i Bergen-Belsen (gdzie trafił w kwietniu 1945 r.). Przeżył wojnę i w roku 1946 zeznawał w pokazowym procesie liderów Komitetu Góralskiego (Goralenvolku), który odbywał się w Zakopanem, a także w procesie „katów Podhala” – gestapowców Weissmana i Seemischa.

Zmarł w Krakowie. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim, wraz z drugą żoną, również działaczką podziemia Janiną z d. Para.

http://www.partyzanciakpodhale.pl/pierwsze-organizacje/87-pierwsze-organizacje/124-konfederacja-tatrzaska-opracowanie-jwraubka
Wywiad z Panem Jerzym Dudorem https://www.youtube.com/watch?v=pNY3qLKQhek
Wywiad z Panią Małgorzatą Koszarek

cmentarz w Krakowie

Zakopane

Oświęcim

miejsce 1
Próżno szukać pomnika, tablicy pamiątkowej czy choćby kamienia upamiętniającego komendanta powiatowego z okresu międzywojennego (m.inn w latach 1932-1936 komendant powiatowy w Krośnie) jak i komendanta powiatowego Polskiej Policji w Generalnym Gubernatorstwie w Nowym Targu komisarza Józefa Wraubka. Bodaj jedyne miejsce pamięci z nim związane to... jego grób.
Grób komisarza Józefa Wraubka znajduje się w Krakowie na cmentarzu Rakowickim, gdzie spoczywa wraz z pozostałymi członkami swojej rodziny, którzy podobnie jak i On w czasie II Wojny Światowej działali w konspiracji lub walczyli na frontach wojennych.

W kamiennym grobowcu kom. Józef Wraubek pochowany jest wraz z zasłużonymi dla Polski członkami rodziny m.in.

Janina Felicja Wraubekowa , nauczycielka, wychowawca wielu pokoleń, aktywny działacz w Tajnym Nauczaniu, odznaczona Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego;
Eugeniusz Jan Para , kapitan II Korpusu Armii Wojska Polskiego, odznaczony Krzyżem Walecznym, walczył pod Monte Cassino, poległ za Ojczyznę na polu chwały;
Maria Maćkowska- Reklewska zd. Para ppor. Armii Krajowej;
Stanisław Maćkowski porucznik Armii Krajowej ps. „Żnin”

miejsce 2
Po aresztowaniu 3 czerwca 1942 r. w Swoszowicach kpt. Wraubek od czerwca do października 1942 roku przebywał w siedzibie Gestapo w Zakopanem w willi Palace gdzie poddawany był torturom.
W czasie okupacji od listopada 1939 roku w „Palace” znajdowała się siedziba Gestapo, a piwnice zostały zaadoptowane na cele więzienne. Przez „Palace” zwane „Katownią Podhala” przeszło kilka tysięcy Polaków. Większość męczono, ok. 250 osób zabito na miejscu, wielu kierowano do innych więzień i obozów koncentracyjnych. Wśród więźniów „Palace” byli m.in. bł. Piotr Dańkowski, Franciszek Gajowniczek, Kurierzy Tatrzańscy – Stanisław Marusarz, Helena Marusarzówna, Bronisław Czech, a także dr Wincenty Galica, Marian Polaczyk i Władysław Szepelak, z których inicjatywy w 1994 r. w podziemiach powstało niewielkie muzeum prowadzone przez Stowarzyszenie Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace”. Ostatnio jego funkcjonowanie było jednak bardzo ograniczone. Dzięki nowemu zarządowi na czele z Prezes Lucyną Galicą-Jurecką, córką doktora Wincentego Galicy, od grudnia 2016 r. muzeum wznowiło działalność, którą wspierają władze samorządowe na czele z Burmistrzem Leszkiem Dorulą, a także lokalne stowarzyszenia i firmy.Budynek usytuowany jest przy ulicy Chałubińskiego w Zakopanem, w głębi działki. Jest to budynek wolnostojący, założony na rzucie o kształcie prostokąta. Posiada dwutraktowy układ wnętrz, z centralną klatką schodową pośrodku. Czterokondygnacyjny, podpiwniczony, nakryty płaskim dachem. Posadowiony na kamiennym fundamencie i granitowej podmurówce, ściany murowane z cegły, tynkowane. Dach kryty blachą. W elewacji frontowej, w części środkowej znajdują się balkony na poziomie I, II i III piętra. W piwnicach, na ścianach znajdują się napisy związane z istnieniem tu hitlerowskiego więzienia.

miejsce 3
kpt. Józef Wraubek od 15 grudnia 1942 roku do października 1943 roku więziony był w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka. W tym samym obozie więziony był także jego przełożony z Dywizji Górskiej w Konspiracji Edward Gott-Getyński, który tworzył struktury konspiracyjne w obozie wraz z rotmistrzem Pileckim. Kpt. Wraubek ostrzegał Getyńskiego, że struktury konspiracyjne w tak zaciśniętym kręgu, wśród ludzi zdeterminowanych, terroryzowanych, prześladowanych, wygłodzonych nie mają szans na realizację zadań. Niestety mjr Edward Gott-Getyński nie posłuchał kpt. Wraubka co przypłacił życiem.
Konzentrationslager Auschwitz, w szczególności KL Auschwitz I (Stammlager), KL Birkenau (Auschwitz II) i KL Monowitz (Auschwitz III) – zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozu zagłady, działający w latach 1940–1945 w Oświęcimiu (niem. Auschwitz) i pobliskich miejscowościach; symbol Zagłady Żydów, nazywany też „fabryką śmierci”. Jako jedyny niemiecki obóz koncentracyjny został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO (1979) pod nazwą Auschwitz-Birkenau Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945). W części obozu utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (1947), pomnik i instytucję kultury dokumentującą zbrodnie niemieckie w okupowanej Polsce.

(opis żywej lekcji historii jest jednakowy dla wszystkich zespołów z Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego dla Młodzieży w Nowym Targu)

Podczas wspólnego spotkania wszystkich zespołów biorących udział w konkursie „Policjanci i Żołnierze w służbie historii” członkowie tychże postanowili, że muszą zrobić, muszą upamiętnić zbrodnię katyńską w sposób szczególny. Dlatego też, już od stycznia 2023 roku zaczęli planować, uzgadniać wszystkie kwestie potrzebne do zrealizowania tego przedsięwzięcia. Postanowiono, że w dniu 17 kwietnia 2023 roku na Rynku w Nowym Targu przy ratuszu przygotują spektakl muzyczno-słowny. W tym celu uczniowie wykorzystując rodzinne znajomości nawiązali kontakt z Grupą Rekonstrukcji Historycznej „Błyskawica” oraz z Nowotarską Grupą Mieszkańców „Pamięć”, którzy znacząco przyczynili się do umożliwienia, zrealizowania tego przedsięwzięcia np poprzez nagłośnienie spektaklu, wypożyczenie rekwizytów itp. Kadeci biorący udział w konkursie wystosowali zaproszenia do szkół z terenu Nowego Targu, włodarzy miasta, zaprojektowali plakaty które przekazali zaproszonym instytucjom, zaprosili także lokalne media tj. Nowotarską Telewizję Kablową a także przedstawicieli portalu internetowego „Podhale24”. Uzyskali od komendanta Komendy Powiatowej w Nowym Targu zgodę na zorganizowanie zgromadzenia. Na spektakl w dniu 17 kwietnia 2023 roku przybyło kilkuset przedstawicieli nowotarskich szkół wraz z nauczycielami i pocztami sztandarowymi oraz mieszkańcy miasta.

Relacje ze spektaklu
Nowotarska telewizja Kablowa (patrz od 7min 45 sek)
https://www.youtube.com/watch?v=I4h5SO2PE2M

Portal internetowy „Podhale24”
https://podhale24.pl/galerie/galeria/27888

https://www.youtube.com/watch?v=h9BBg8JM-6c